Jedynym dotychczas namierzonym zdjęciem "rdzennie" kwidzyńskiego Wittfelda jest ta fota:
To oczywiście nie Kwidzyn a Biskupiec, zwany nieco na wyrost Pomorskim (dla odróżnienia od większego Biskupca Reszelskiego). Jest to nowy dworzec kolejowy zbudowany w 1925r. po utracie starego dworca, który znalazł się Polsce. Sam wagon jest na 90% z Kwidzyna. Do tematu Biskupca wrócę pod koniec.
Pierwsze wagony AT trafiły do Kwidzyna w 1910 r. Były to wagony AT 263/264 i 265/266, przybyłe z Wystruci (Insterburg/Czerniachowsk) po niecałych 2 latach eksploatacji na szlakach tego dużego węzła. Tam też miały miejsce ich jazdy próbne - m.in. na linii Wystruć - Gołdap, zimą 1908 roku w śniegu i mrozie -23° -jak skrupulatnie zapisano. We wrześniu 1910 roku - otwarto kwidzyńską stację ładowania (2 lata później niż w Olsztynie). Te, w sumie jeszcze nowe wagony, prawdopodobnie wyglądały identycznie jak poniższy:
W 1914 przyszedł ze Słupska trzeci Wittfeld o numerze AT 475/476. Te 3 wagony utrzymały się w Kwidzynie do listopada 1918. Ilostan z 1922 zawiera też 3 wagony ale o zupełnie innych numerach: AT 467/468, 475/476, 477/478. W ogóle w latach 20-ych liczba wagonów stacjonujących w Kwidzynie bardzo mocno się zmieniała:
1925: 4 szt.
1927: 2 szt.
1928: 3 szt.
1929: 2 szt.
1931: 1 szt. (!)
1934: 2 szt.
Nie bardzo wiadomo czym były spowodowane te zmiany. Wpływ mogło mieć np. otwarcie linii Kisielice-Biskupiec Pom. (1925r.) i utworzenie stacji ładowania w Prabutach - 26 marca 1926 roku. Prabuty do końca 1944 r. zawsze miały na stanie tylko jeden wagon, a obszar jego działania pokrywał się częściowo ze szlakami wagonów z Kwidzyna. Prabucki Wittfeld podlegał pod Kwidzyn i często był wymieniany na inny kwidzyński pojazd. Najdłużej stacjonował tu wagon 465/466.
1 stycznia 1934 kwidzyńska szopa dysponowała wagonami AT 389/390 i 469/470. Pierwszy z tych wagonów spłonął w lutym 1937 r. W zamian dosłano z Wystruci wagon o numerze 471/472. Po kampanii wrześniowej Kwidzyn z Prabutami "wróciły" do dyrekcji gdańskiej. Ilostan z 1 listopada 1940r. zawiera 2 wagony należące wcześniej do PKP i jeszcze z polskimi numerami. W latach 1943-44 wzrastają przewozy Wittfeldami co ma związek z liczbą wagonów: 4 sztuki. Koniec wojny oznacza rozproszenie i zniszczenie części wagonów. 2 szt. zdołano ewakuować a i tak trafiły do rosyjskiej strefy okupacyjnej. Po wojnie, prawie niezniszony Kwidzyn (no z wyjątkiem tradycyjnie spalonej przez Rosjan starówki) dalej miał na stanie dawne wagony AT, ale oznaczone serią Ma 090.... Niestety brak jakichkolwiek dokładnych danych o powojennym użyciu Wittfeldów. Polska niechęć do buchalterii i dokumentów pisanych ma taki skutek. Jedno jest pewnie. Jedyny istniejący do dziś wagon tego typu: 090802 Ma(ex AT 543/544) był też na stanie kwidzyńskiej szopy do czasu wycofania z ruchu osobowego ostatnich wagonów tego typu w ~1958 roku. Warto jeszcze wymienić szlaki na których jeżdziły tutejsze Wittfeldy. Mówiąc tutejsze mam na myśli wagony i z Kwidzyna (2-3 szt.) i z Prabut (1 szt.), bo ich obiegi trudno dziś oddzielić. W latach 1910-18 były to linie do Kisielic, Gardeji, Smętowa (przez most w Opaleniu), Prabut i Ryjewa. W latach 20-ych doszły odcinki: Kwidzyn-Malbork, Kisielice-Biskupiec Pom., Prabuty-Myślice i Malbork-Prabuty-Iława-Smolniki (Alt Eiche, przedwojenna stacja graniczna na linii do Działdowa). Ta ostatnia relacja była obsługiwana prawdopodobnie tylko przez wagon prabucki. W czasie wojny Wittfeldy dojeżdżały przez Grudziądz aż do Jabłonowa. Doszła też linia Prabuty-Kisielice, a odpadły odcinki do Malborka i Iława-Smolniki.
Z rozkładu lato 1935 wyłowiłem m.in. takie obiegi (wg literek bG przy numerach pociągów, bG=begrenzte Güterbeförderung=ograniczony bagaż - wagony AT, tak jak dzisiejsze szynobusy, nie były zbyt pojemne):
Kwidzyn 8.37 -> 9.47 Biskupiec 11.54 -> 13.03 Kwidzyn 13.50 -> 15.33 Biskupiec 18.10 -> 19.17 Kwidzyn
Kwidzyn 8.11 -> 9.28 Iława 10.25 -> 11.35 Kwidzyn
Kwidzyn 13.49 -> 15.22 Myślice 15.40 -> 16.32 Prabuty 17.30 -> 18.03 Kwidzyn
Kwidzyn 6.00 -> 6.38 Gardeja (polska) 7.00 -> 7.35 Kwidzyn
Kwidzyn 23.25 -> 0.16 Malbork 0.41 -> 1.38 Kwidzyn
Prabuty 5.37 -> 6.18 Iława 6.45 -> 6.52 Smolniki 7.28 -> 7.37 Iława 7.57 -> 9.26 Malbork 9.54 -> 10.41 Prabuty
Trudno oczekiwać by po dawnej bytności wagonów AT w Kwidzynie pozostał jakikolwiek ślad - szczególnie że wycofano je z ruchu ~47 lat temu. A jednak ten ślad jeszcze istnieje i to bardzo namacalnie - to prawie kompletna hala postojowa Wittfeldów z pobliską stacją trafo:
Charakterystyczne ścięte okienka...
Hala ma nieregularny, schodkowany kształt z 2 bramami. Nie mierzyłem budynku, ale pradopodobnie jest w nim dosyć miejsca na 2, a być może 3 wagony. Ładowanie akumulatorów ukrytych w nosach pojazdów wymagało otwierania pokryw:
Odkryte akumulatory nie mogły stać pod chmurką. Jezeli nie było hali, budowano wiaty na torem w miejscu ładowania. Czy takie wiaty istniały w Kwidzynie - trudno powiedzieć. Prawdopodobnie nie były potrzebne przy tej wielkości hali.
Kwidzyńską siedzibę Wittfeldów najlepiej widać z kładki:
Zdjęcie jest z 31 grudnia 2002. Szopa z obrotnicą (w środku) już nie istnieje, jej teren zajmuje obecnie market Lidl. Na prawo stoi prostokątna hala Wittfeldów (istnieje), a następny, trochę wyższy budynek, to przypuszczalna stacja transformatorowa z przetwornicami prąd zmienny-prąd stały (dziś to się nazywa AC/DC, he he, skojażenia z pewnym zespołem muzycznym są całkiem do rzeczy
). Kiedyś zamiana prądu zmiennego z sieci na stały (do ładowania akku) była sporym problemem. Stosowano do tego przetwornice rotacyjne - dwa silniki elektryczne sztywno połączone, z których jeden był zasilany z sieci, a drugi był prądnicą prądu stałego. Niezbyt to sprawne rozwiązanie i wkrótce wymyślono bardziej niezawodne prostowniki rtęciowe - taki prostownik był używany w Prabutach. Dziś to brzmi jak średniowiecze, ale ta prymitywna elektryka musiała działać dobrze.Wrócę jeszcze do wagonu w Biskupcu:
Nie ma mowy o odczytaniu numeru, ale widać inne ciekawe szczegóły. Prawdopodobnie wszystkie Wittfeldy stacjonujące w Kwidzynie przed wojną miały typowy zasięg 130 km. Od lat 20-ych sukcesywnie wyposażano kolejne wagony w nowe akumulatory dające zasięg ponad 300 km - ale dotyczyło to głównie wagonów z Pomorza Zachodniego. Optycznie wagony te miały podwyższone "nosy". Na stronie PSMK (link niżej) widać, że zachowany Wittfeld ma właśnie taki powiększony "nos" w przeciwieństwie do wagonu w Biskupcu.
Ten ostatni prowadzi wagon doczepny. Nie była to wcale rzadkość. Mniej więcej 1/4 ruchu z Kwidzyna prowadzono z wagonami doczepnymi. Wittfeldy były same w sobie pojazdami ciasnymi. Doczepione wagony nieco rozładowywały nieunikniony tłok. Zwykłe donerbuksy były zbyt ciężkie na doczepkę więc w latach 30-ych wyprodukowano odchudzone wersje 2-osiowych doczep, a i tak zasięg Wittfeldów z doczepą na pewno był mniejszy niż 100 km na jednym naładowaniu. Prawdopodobne malowanie wagonu w Biskupcu oddaje ten model firmy Liliput:
Wiecej info na temat odbudowanego Wittfelda ze Skierniewic:
http://www.psmk.org.pl/index.php?id=zbiory/wittfeld
Wracając do Biskupca:
Bardzo ładnie widać typowe perony ziemne z tego czasu - wbite szyny, a miedzy nimi podkłady kolejowe. Podobny zachował się szczatkowo na byłej stacji Przeździęk Wielki linii Nidzica-Wielbark:
Nowa stacja Biskupiec (po wojnie: Biskupiec Pom. Miasto) powstała z podobnych przyczyn co nowa Gardeja. Miasto po plebiscycie zostało w Niemczech a stacja linii Toruń-Iława o tej nazwie znalazła się w Polsce. Ponieważ brak kolei oznaczał wówczas totalną marginalizację - zbudowano w 1925r. linię z Kisielic. Niemcy nie mogli przeboleć przebiegu nowej granicy, co widać po tej wybitnie propagandowej pocztówce:
Oczywiście traktat wersalski jest na niej nazwany "dyktatem" a cały przebieg granicy to jedna wielka "niesprawiedliwość". Pomijając już propagandę, Biskupiec bardzo zbiedniał otoczony z trzech stron granicą. Dalszemu upadkowi miasta miała zaradzić m.in. kolej z Kisielic, nazwana na pocztówce koleją "workową" (Sackbahn) - bo faktycznie prowadziła do miasta w granicznym "worku". Nowy dworzec prawdopodobnie nie przetrwał wojny - dziś są tam tylko bliżej nieokreślone resztki zabudowań - całość wygląda jak slams. Linię Kisielice - Biskupiec zamknięto ~1969 r. ale tory leżały chyba jeszcze w latach 80-ych. Po wojnie jej sens był bardzo mały więc i tak przetrwała długo.
ufff... i tyle wystarczy
